دستگاه تولید مثل در زنان

تخمدان ها از اندام های درونی دستگاه تناسلی زن هستند که به اندازه و شکل بادام در درون حفره شکم قرار گرفته اند.
 

تخمدان ها لوله های رحمی، رحم و مهبل، اجزای اصلی دستگاه تناسلی زنانه اند.
 

 تخمدان ها از اندام های درونی دستگاه تناسلی زن هستند که به اندازه و شکل بادام در درون حفره شکم قرار گرفته اند. کار اصلی آنها، ایجاد تخمک و ترشح هورمون های زنانه است و مقدار اندکی آندروژن نیز از آنها ترشح می شود. تخمک های موجود در تخمدان در ماه های آغازین زندگی جنینی پدید می آیند. تعداد این تخمک های نارس، بسیار زیاد است. ولی به تدریج از بین می رود، و در طول زندگی زن حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ عدد از آنها رشد کامل می یابد و آماده لقاح می گردد.
 
تخمک گذاری حدود دو سال پس از نخستین قاعدگی انجام می شود و تحت تأثیر هورمون LH و FSH در مغز قرار دارد. نزدیک به آزاد شدن تخمک دمای بدن حدود 5/0 درجه افزایش می یابد و تخمک پس از رها شدن ۲۴ تا ۴۸ ساعت، فعال و پذیرای لقاح است. در این هنگام، وزن بدن زن نیز کمی افزایش می یابد، حس بویایی قوی می گردد و زن به خوردن شیرینی، میل دارد؛ احساس نشاط و شادمانی می کند، میل به جنس مخالف در رؤیاها، خیال پردازی ها، و در حالات هیجانی و حتی در رفتار بیرونی زن در این دوره نمود می یابد و هرگاه با محرومیت در این زمینه روبه رو شود، ممکن است بی قرار، عصبانی و تحریک پذیر شود.
 

رحم در حالت عادی به شکل و اندازه گلابی است. وزن آن پیش از بلوغ ۱۰ تا ۱۵ گرم و پس از آن به حدود ۳۰ تا ۶۰ گرم می رسد. در زمان بارداری چند برابر اندازه اصلی خود می شود. و در پایان حاملگی، ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ گرم وزن دارد.
 
رحم از دو قسمت تنه و دهانه تشکیل شده است. تنه رحم، دارای سه لایه داخلی میانی و بیرونی است. لایه خارجی (بیرونی) پری متریوم نامیده می شود و به صورت یک پوشش صفاقی، همه سطوح رحم را می پوشاند. لایه میانی (میومتریوم) لایه ای عضلانی است و ضخامت عمده جدار رحم، مربوط به آن است. لایه داخلی (آندومتریوم) به وسیله شبکه ای فشرده از رگ های خونی بسیار ظریف به هم پیوسته است و در دوره عادت ماهانه تغییرات مشخصی می یابد. از زمان بلوغ تا یائسگی به طور مرتب ماهانه در حال تخریب و ترمیم است و تنها هنگام زایمان پایدار می ماند. پدیده قاعدگی (خون روش) مربوط به همین لایه مخاطی (داخلی) است.
 
دیواره رحم را می توان یکی از قوی ترین عضلات بدن انسان دانست. این ساختار عضلانی، فشار لازم را برای بیرون راندن جنین در هنگام تولد، ایجاد می کند. همچنین این عضو یکی از اساسی ترین تصاویر امنیت و پناه گیری بی خطر را در ذهن انسان مجسم می سازد. براساس برخی از مطالعات، برداشتن رحم، موجب شیوع افسردگی است و بزرگی آن در دوران بارداری، اختلالاتی را در بدن مادر پدید می آورد، دل به هم خوردگی، سوء هاضمه، تکرر ادرار، یبوست، و ورم پاها از آن جمله است.
 

 در دو طرف بالای رحم، لوله های رحم قرار دارند که طول هر یک از آنها به حدود ۱۲ تا ۱۵ سانتیمتر می رسد، تخمدان ها در انتهای این لوله ها و ناپیوسته به آن قرار دارند. انتهای قیفی شکل این لوله ها که رشته های پره مانند دارد، تخمک رها شده از تخمدان را می گیرد و به درون لوله هدایت می کند. لقاح اسپرم با تخمک در درون این لوله ها انجام می پذیرد و پس از آن سلول تخم بازیگوت، با حرکت مژه های لایه مخاطی به حفره رحم می رسد و با تثبیت در دیواره رحم به رشد خود ادامه می دهد.
 
لوله های رحم در نزدیکی طاق رحم، بسیار باریک می شوند؛ به گونه ای که از دریچه آنها تنها یک سوزن خیلی ظریف می تواند عبور کند.
 

دهانه رحم عضلات کمتر و بافت همبند بیشتر دارد. در زمان قاعدگی، مخاط آن دفع نمی شود؛ هنگام تخمک گذاری ترشحات آن افزایش می یابد و رقیق می شود تا راه را برای ورود اسپرم آماده سازد و به عکس، در زمان حاملگی، این ترشحات غلیظ می گردد و سدی در برابر ورود اسپرم و عوامل عفونی پدید می آورد.
 

 مجرای خارجی رحم در انتهای مهبل قرار گرفته است؛ اندامی که حدود 5/7 تا ۱۰ سانتیمتر طول دارد و آلت تناسلی مردانه را در خود جای می دهد و کانالی است به شکل لوله ای لینی عضلانی که دیواره های آن حالت ارتجاعی (کششی) دارند و از بافت رده ای یا پیوندی باز شونده، تشکیل شده اند. از بافت عضلانی نیز در ساختمان آن استفاده شده است و پوشش مخاطی ضخیم دارد. در هنگام زایمان، قطر مجرای مهبل به ۱۰ سانتیمتر می رسد و از این نظر این عضو مجرای زایمان و تولد فرزند است.
 
پرده بکارت دختران (که یک چین نامنظم مخاطی است) بخش تحتانی ورودی مهبل را پوشانده است. این پرده از نظر اندازه سوراخ، شکل، ضخامت و استحکام در افراد مختلف تفاوت دارد و فقدان آن (به تنهایی) نمی تواند دلیل قاطعی برای تجربه جنسی دانسته شود.
 
انتهای بیرونی مهبل، دارای دو لبه درونی و بیرونی است که در بالای لب های کوچک برآمدگی یا زائد کلیتوریس (خروسه) قرار دارد و دارای بافت اسفنجی است و هنگام تحریک پرخون و متورم می شود و با حساسیت زیاد، منبع اصلی لذت جنسی زن به حساب می آید.
 
مهبل به طور دایم، ترشحاتی دارد که آن را پاکیزه نگه می دارد و از بروز عفونت جلوگیری می کند زیرا عفونی شدن آن در نهایت، رحم را نیز آلوده می سازد.
 

پستان ها، یک جفت غده عرقی تغییر شکل یافته، روی عضلات سینه اند. هر غده دارای ۱۵ تا ۲۰ لوب و هر لوب به صورت یک غده مستقل، دارای مجرایی است که به نوک پستان باز می شود. غده پستان، اگر چه عضو تناسلی نیست ولی باید آن را جزئی از سیستم تناسلی زن دانست زیرا تحت تأثیر آن قرار دارد و نقش آن در فرآیند تولید مثل حیاتی است و با تغذیه و تولید پادتن های لازم برای نوزاد زمینه رشد و سلامت او را فراهم می آورد.
 
هورمونهای زیادی در رشد و تفکیک غدد پستانی، آغاز شیردهی، تولید شیر و ادامه آن دخالت دارد و در این میان، هورمون پرولاکتین (که از هیپوفیز ترشح می شود) برای همه جنبه های شیردهی، لازم است.
 
برخلاف مرد که پستان ها در وی رشد نیافته باقی می مانند، پستان ها در زن پس از بلوغ به ویژه در روزهای پایانی حاملگی، برجسته و متورم می گردد. این اندام در فرآیند آمیزش جنسی و تمایز تیپ زنانه از مردانه، و نیز زیبایی زنان مهم می نماید. نوک پستان و قسمت رنگی اطراف آن (هاله پستان) رشته های عضلانی ظریف و بافت ارتجاعی دارد و در اثر تماس و تحریکات جنسی انقباض یافته، حالت نعوظی می یابد.
 
 
منبع:  کتاب زن. سیدهادی حسینی و علی احمد راسخ . صص 35-40، انتشارات امیرکبیر. سوم. 1387.